khoảnh khắc bên em

     
           Có một lần che ô cùng em

        Mưa rất nhỏ, quãng đường rất ngắn

        Mùi hương thơm dịu dàng thầm lặng

        Nụ cười em tỏa nắng hồn tôi.

        Kỉ niệm ấy đã khá xa xôi

        Tôi nhớ mãi, chắc gì em còn nhớ

        Đêm thức giấc nghe lòng trăn trở

        Mùi hương thầm vương vấn ở đâu đây.

        Thời gian đo bằng phút bằng giây

        Chầm chậm kéo dài thêm nỗi nhớ

        Nếu mưa lớn, đường xa hơn nữa

        Để bây giờ… còn phải nhớ em không?

ĐẠO ĐỨC LÀ TÀI SẢN

   

          Trong bất kì xã hội, thời đại nào đạo đức con người là tài sản vô giá. Có đức độ, tài năng lớn thì giúp đời được nhiều, không có tài năng, có đức độ thì cuộc sống của bản thân họ an lành. Vì vậy, đạo đức là tài sản, cái tài sản ấy không tự nhiên có, con người ta phải học tập, tu dưỡng rèn luyện mà thành.

          Đạo đức là gì? Nói tổng quát: đạo đức là những tiêu chuẩn, nguyên tắc được dư luận xã hội thừa nhận, qui định hành vi, quan hệ của con người đối với nhau, đối với xã hội. Với cá nhân, người có đạo đức luôn luôn tu dưỡng theo những tiêu chuẩn đạo đức ấy.

          Tài sản là của cải vật chất dùng vào việc sản xuất hay tiêu dùng của cá nhân, gia đình hay tập thể, đoàn thể, tôn giáo…chính quyền nào đó. Ngoài tài sản hữu hình, có một loại tài sản vô hình:  đạo đức nghề nghiệp làm nên uy tín, thương hiệu.

Ở Nhật, có một gia đình bán bánh truyền thống, mỗi ngày chỉ bán 100 bánh, không hơn. 08 giờ bán, người mua đã xếp hàng từ 05 giờ, mỗi khách hàng chỉ mua được tối đa 05 cái. Người không mua được sẵn sàng bỏ gấp ba số tiền để mua lại bánh của người mua được, nhưng không ai bán. Tại sao gia đình ấy không làm thêm để bán hay tăng gấp ba giá bán? Vì làm thủ công, nhân công trong gia đình chỉ có mấy người, mỗi người một việc, các công đoạn sản xuất phải đúng qui trình, đủ thời gian nên không thể làm thêm. Hơn nữa, quan điểm sống của gia đình ấy lấy đạo đức nghề nghiệp làm trọng, không chạy theo lợi nhuận với tôn chỉ “khách hàng hài lòng - gia đình hạnh phúc”. Ngẫm ra, văn hóa Nhật Bản được lưu giữ, viết tiếp bởi những gia đình như thế.

Đạo đức không phải chỉ ở nơi lời nói, phải biểu hiện bằng hành động. Còn nhớ ngày 11 tháng 3 năm 2011, đại thảm họa động đất – sóng thần, rò rỉ phóng xạ nhà máy điện nguyên tử  vùng Đông Nhật Bản làm 15.893 người chết, 6.125 người bị thương, 2.572 người mất tích, hàng chục nghìn người mất nhà cửa…nhưng không hề có nạn cướp bóc nào xảy ra. Người dân trong vùng thảm họa ấy nhường nhau từng hớp nước, mẩu bánh mì, cùng lực lượng cứu hộ tìm kiếm người mất tích, chăm sóc người bị thương…Ai cũng nuốt nước mắt vào trong, sẵn sàng giúp đỡ người khác, những hành động ấy lan tỏa, vực dậy tinh thần người Nhật, nên chỉ một thời gian ngắn sau vùng Đông Nhật Bản ổn định cuộc sống.Có ai tính được giá trị hành động xuất phát từ đạo đức thành tiền trong công cuộc tái thiết cuộc sống?

          Ở Việt Nam, chỉ nói riêng công trình cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi thôi, cũng đủ để cho người ít quan tâm thế sự không nén được tiếng thở dài. 34.500 tỉ đồng chi cho tuyến cao tốc ấy bằng thu ngân sách năm tỉnh Tây Nguyên trong hai năm! Thế nhưng chỉ sau một tháng sử dụng đã hư hỏng. Dù cho có vá lại mặt đường nhưng rồi tuổi thọ của nó được bao lâu? Những tai nạn giao thông có nguyên nhân vì mặt đường xấu có ai chịu trách nhiệm? Cho nên, không thể nói sửa lại mặt đường thì chất lượng công trình đảm bảo. Người ta tham nhũng không chỉ ở khâu rải thảm mặt đường đâu, còn ở tất cả các khâu khác nữa. Số tiền tham nhũng bao nhiêu tỉ chưa rõ nhưng có một điều ai cũng rõ: tuyến cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi là công trình kém chất lượng! Cũng không phải ai tham gia quản lí, thi công tuyến cao tốc ấy cũng đều dính vào tham ô, tham nhũng. Kĩ sư L.T.D cán bộ Ban QLDA gói thầu A3 dũng cảm tố cáo những tiêu cực của ông Mai Tuấn Anh (Chủ tịch Hội đồng thành viên VEC) tới Trưởng ban Tổ chức TW, Bộ trưởng GTVT, thì bị côn đồ đánh, rồi bản thân, gia đình bị đe dọa tính mạng. Ai đứng đằng sau những vụ việc ấy đang được công an điều tra làm rõ. Ngẫm ra, đạo đức con người phải gắn liền với dũng khí.

          Hằng ngày, các phương tiện thông tin đại chúng cho chúng ta biết bao nhiêu tệ nạn xã hội. Nguyên nhân của những tệ nạn ấy không có gì khác ngoài lối sống chạy theo nhu cầu vật chất, chụp giật, ích kỉ, thỏa mãn bản năng. Nhìn xa ra đó là hệ quả của phương pháp giáo dục sai lệch, môi trường văn hóa méo mó. Để phấn đấu cho một xã hội bình an, hạnh phúc hơn,có thống kê nào tính được mỗi năm nước ta phải bỏ ra bao nhiêu tiền của, sinh mạng của chiến sĩ công an, hiệp sĩ đường phố, của người dân lương thiện?

          Trong đời thường, chúng ta gặp rất nhiều minh chứng cho quan điểm: đạo đức là tài sản. Ngay trong một gia đình, cha mẹ sẽ cho đứa con nào mượn tiền làm nhà hay đầu tư vào một công việc nào đó? Đứa chí thú làm ăn, biết giữ chữ tín hay đứa có máu mê cờ bạc? Cha mẹ nào không thương con cái, nhưng đặt niềm tin vào con cái thì lại khác.

 Cùng bán một mặt hàng giá cả như nhau, cùng chung một mặt tiền, nhưng tại sao có người bán được nhiều, có người bán được ít? Đó có phải cái “duyên”? Cái “duyên” ấy có gì ngoài lời chào mời, nét mặt, cử chỉ toát lên sự gần gũi, chân thành  xuất phát từ căn cốt đạo đức? Không có căn cốt đạo đức dù có “diễn”như thật bao nhiêu đi chăng nữa cũng không qua mặt khách hàng được. Thất bại của người bán là khách hàng “một đi không trở lại”.

Nhu cầu về vật chất của con người rất chính đáng, chất lượng cuộc sống được ngày một nâng cao thực sự cần thiết nhưng không phải vì thế chúng ta đánh đổi tất cả. Chỉ số tăng trưởng kinh tế hằng năm của quốc gia là điều đáng mừng nhưng sẽ vui hơn nếu như chỉ số hài lòng của người dân năm sau cao hơn năm trước. Cuộc sống giàu có mà bất ổn không bằng vừa phải mà bình an, hạnh phúc. Chỉ số ấy là tài sản, tiền bạc đo được từ đạo đức xã hội. Trên thế giới, đã có một vương quốc lấy chỉ số hạnh phúc thay cho chỉ số phát triển kinh tế, đó là đất nước  Bhutan. Phải chăng quan điểm tư tưởng mới ấy chúng ta cần nghiên cứu, học tập?

CON CÁO VÀ TA !

   

          Con cáo không với được chùm nho

          Thèm nhỏ dãi vẫn cho là "xanh lắm",

          Em bên ta dịu dàng, đằm thắm

          Như chùm nho chín mọng - ở trên cao!

BẾN LAU

Chiều buông ráng đỏ, trăng non

Bến lau xào xạc mỏi mòn lời ru,

Heo may giữ  nhịp sương thu

Người đi năm ấy lãng du phương nào?

Giang chiều lẻ bạn bay cao

Người đi năm ấy có nao nao lòng?

Bao chiều với gió với sông

Vầng trăng in bóng chạnh lòng nước trôi…

CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ - MỘT TẤM LÒNG THA THIẾT VỚI ĐỜI CỦA NGUYỄN TUÂN

            Giới văn nghệ sĩ nó chung, nhà phê bình văn học nói riêng khi viết về Nguyễn Tuân đều dành cho ông những tán dương mà thành kính, say mê mà trăn trở. Bởi lẽ, vốn văn hóa sâu rộng, tài năng sử dụng ngôn ngữ của Nguyễn dồn nén vào từng câu từng chữ trong tác phẩm khi đồ sộ như núi, khi lắng sâu như biển, khi ung dung như nước chảy mây trôi, thoắt ẩn thoắt hiện hương thơm gió thoảng. Nguyễn say cái đẹp nhưng đó phải là cái đẹp cứu rỗi tâm hồn con người đang phải sống trong đống cặn bã, trong xã hội hỗn loạn xô bồ.

          Đi qua “Vang bóng một thời”, chúng ta cảm ngộ rõ hơn tấm lòng tha thiết với đời của Nguyễn cùng với báu vật Chữ người tử tù.

          Cảm nhận trực giác làm người ta thích thú trước tiên là tình huống truyện. Rồi sau đó từng bước, từng bước kết cấu, chữ nghĩa, chi tiết, nhân vật, Nguyễn tẩm ướp gia vị văn hóa cộng với bí quyết nghệ thuật độc nhất vô nhị mê hoặc độc giả vị cay đắng của thời thế, xã hội; chua chát của số phận con người và ngọt bùi của tình tri âm tri kỉ.

          Về tình huống truyện, đã có rất nhiều bài viết sâu sắc đăng trên các báo, tạp chí, kỉ yếu hội thảo, nếu muốn, độc giả dễ dàng tìm kiếm. Tựu trung, cốt lõi vấn đề có thể cô đúc bằng một câu: Truyện xoay quanh một cuộc gặp gỡ oái oăm giữa những người thực chất là tri kỉ nhưng lại ở vị thế đối nghịch, đối địch nhau.

          Về mặt kết cấu, đây là truyện ngắn giàu tính kịch, kết thúc có hậu. Quản ngục có được chữ của Huấn Cao, người tử tù không “phụ một tấm lòng trong thiên hạ”. “Phương tiện” mở nút thắt của tình huống chính là cái ĐẸP, mà đó là cái đẹp gắn liền với cái THIỆN.

          Khi chưa đọc Chữ người tử tù, dưới góc độ lí luận sáng tác truyên ngắn, tạo “phông” để cho nhân vật trung tâm xuất hiện chiếm khoảng 20% dung lượng tác phẩm, người ta đã cho rằng mất cân đối trong kết cấu. Nhưng ở đây, Nguyễn “mất” gần 40% dung lượng! Cụ thể truyện có 2665 chữ, Huấn Cao xuất hiện với câu nói: “Rệp cắn tôi, đỏ cả cổ lên rồi. Phải dỗ gông đi thôi” đã là 1064 chữ!

          Điều đặc biệt, với 1064 chữ ấy, Nguyễn vung bút “vẽ mây nẩy trăng”,  nhấn nhá những chi tiết đối lập, tô đậm nội tâm Quản ngục và kín đáo bày tỏ nỗi lòng mình.

          Ngày xưa, tướng lĩnh, quân sư giỏi “trên thông thiên văn dưới tường địa lí”. Nhìn sao để biết thời tiết hay vận mệnh con người. Khổng Minh đã khóc khi thấy chủ tinh Quan Công rơi; Tư Mã Ý mừng vui khi “ngôi sao to như cái đấu sa xuống trại Thục”. Nguyễn cũng đã xót thương Huấn Cao một cách thầm kín: “Lướt qua cái thăm thẳm của nội cỏ đẫm sương, vẳng từ làng xa đưa lại mấy tiếng chó sủa ma. Trong khung cửa sổ có nhiều con song kẻ những nét đen lên nền trời lốm đốm tinh tú, một ngôi sao Hôm nhấp nháy như muốn trụt xuống chân giời không định. Tiếng dội chó sủa ma, tiếng trống thành phủ, tiếng kiểng mõ canh nổi lên nhiều nhiều. Bấy nhiêu thanh âm phức tạp bay cao lần lên khỏi mặt đất tối, nâng đỡ lấy một ngôi sao chính vị muốn từ biệt vũ trụ”.

          Nhiều ẩn ngữ thay hai từ “ngôi sao chính vị”! Huấn Cao là tên của ông Huấn thụ họ Cao. Ngày xưa, kính trọng người ta gọi nhau bằng chức tước, ví như “quan Trạng”, “cụ Nghè”, “cụ Cử” hay gắn thêm tên quê như “cụ Tam nguyên Yên Đổ”…Thứ đến, dùng họ để gọi kèm theo mĩ từ “tiên sinh”. Chỉ riêng đặt tên cho nhân vật, người đọc đã thấy được tâm ý Nguyễn.

          Chữ người tử tù nhân vật không nhiều: Huấn Cao, Quản ngục, thầy thơ lại, tên lính, bọn lính. Trừ Huấn Cao, tất cả tên nhân vật đều là phiếm chỉ. Phải chăng sử dụng thủ pháp này, chủ ý của Nguyễn tôn nền cho nhân vật trung tâm?

          Đối nghịch với Huấn Cao là “tên lính”, “bọn lính”; xem Huấn Cao là thần tượng là viên Quản ngục, thầy thơ lại. Huấn Cao không chút để tâm đến “tên lính”, “bọn lính”, coi thường, “khinh bạc đến điều” với Quản ngục:

          - Ngươi hỏi ta muốn gì? Ta chỉ muốn có một điều. Là nhà ngươi đừng đặt chân vào đây.

          Thái độ ấy của Huấn Cao xuất phát từ định kiến, cứ quản ngục thì đều  tàn bạo, thị oai với tù nhân. Ông đâu ngờ Quản ngục này là “một thanh âm trong trẻo”. Nguyễn khéo léo chen vào những suy tư của Quản ngục với bình phẩm, thấu hiểu ngắn gọn: “Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc, tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay của viên quan coi ngục này là một thanh âm trong trẻo giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ.

Ông trời nhiều khi chơi ác, đem đày ải những cái thuần khiết vào giữa một đống cặn bã. Và những người có tâmđiền tốt và thẳng thắn, lại phải ăn đời ở kiếp với một lũ quay quắt”.

Hai đoạn văn ngắn ngủi với những cụm từ “lòng biết giá người”, “biết trọng người ngay”, “thanh âm trong trẻo”, “những cái thuần khiết” đủ khái quát “thiên lương” quản ngục. Với thiên lương ấy, mặc dù học vấn chỉ mới ở mức “đọc vỡ nghĩa sách thánh hiền”, ông vẫn khao khát có được đôi câu đối do tay ông Huấn Cao viết, treo ở nhà riêng và xem đó là “báu vật trên đời”. Cái sở nguyện của viên quản ngục gắn liền với sinh mạng chính mình. Chế độ phong kiến không bao giờ dung thứ bất cứ ai yêu quí di vật của “phản nghịch”, cho dù đó chỉ là thú vui văn hóa!

          Truyện Chữ người tử tù ra đời khi chữ Hán đã đi vào thời mạt vận. Trước đó, khi “đất nước quê hương lộp cộp móng lừa tây, vó ngựa lai, giày đinh sắng đá, và đì đoành ca nông chấm câu cho những vần thơ yêu nước…”, Tú Xương thừng than thở: “Nào có ra gì cái chữ Nho/ Ông nghè ông cống cũng nằm co/ Phen này tớ quyết làm thông phán/ Sáng rượu sâm panh tối sữa bò”. Chữ Nho mai một như thế, sĩ tử quay sang học tiếng Pháp để vinh thân, Nguyễn lại đề cao thú chơi chữ Hán, phải chăng tâm nguyện muốn giữ mãi, nâng tầm vẻ đẹp văn hóa dân tộc? Rồi sau này, trong những ngày kháng chiến chống Mĩ ác liệt, Nguyễn lại say mê viết “Phở”, “Giò lụa” làm chảy nước miếng cả những người ngồi trên mâm pháo. Người ta thấy ở Nguyễn cái gì đó “ngược ngược”, lắm khi gán cho một chữ “ngông” mà đâu biết đằng sau cá tính “khoảnh” ấy là một tấm lòng tha thiết với đời.

Tha thiết với đời là làm cho đời đẹp hơn. Cái đẹp mà Nguyễn hướng đến bao giờ cũng phải tuyệt mĩ nhưng không xa lạ. Đọc Nguyễn, cho dù truyện ngắn đấy nhưng vẫn đậm chất tùy bút, nguyên mẫu Huấn Cao chắc chắn là Cao Bá Quát. Giữa Huấn Cao và Cao Bá Quát có rất nhiều điểm tương đồng về tài năng, tính cách. Cao Bá Quát “Nhất sinh đê thủ bái mai hoa”, nên ngay cả câu giáo huấn trên bức bình phong điện Cần Chánh, vua Tự Đức nổi tiếng hay chữ, tâm đắc lắm cũng bị sổ toẹt. Khi dòng chữ “Tử năng thừa nghiệp phụ/ Thần khả báo quân ân” đập vào mắt, Cao Bá Quát liền lấy hòn son ghi: “Tốt hảo, tốt hảo! Cương thường điên đảo!”. Chuyện đến tai vua, Cao Bá Quát được triệu vào cung. Ông giải trình: “Con không được đứng trước cha, thần không được đứng trước vua”. Được lênh, Cao Bá Quát sửa lại, tạm dịch như sau:

                             Ơn vua, thần phải báo

                             Nghiệp cha, con phải theo.

Rất nhiều giai thoại về Cao Bá Quát không thể Nguyễn không biết.

 Có những chi tiết nhỏ chúng ta có thể lướt qua, có thể không nhận thấy nhưng vô cùng quan trọng trong tác phẩm. Đọc Nguyễn phải thật chậm rãi, suy ngẫm kĩ càng. Chẳng hạn, Huấn Cao cho Quản ngục chữ gì? Nguyễn không nói. Đó không phải là đôi câu đối, không phải bộ tứ bình, càng không phải là bức trung đường. Nguyễn chỉ nói đó là một bức châm. Đây chính là dụng ý của Nguyễn và nó logic với tài năng, tính cách nhân vật Huấn Cao.

Trước khi cho chữ Quản ngục, Huấn Cao chỉ viết hai bức tứ bình, một bức trung đường cho ba người bạn tri kỉ. Tranh chữ tứ bình có thể là “Ngư, Tiều, Canh, Mục” hoặc “Tùng, Cúc, Trúc, Mai” hay “Mai, Lan, Trúc, Cúc”…Tứ bình là những đề tài có sẵn, tùy sở thích của bạn mà viết tặng thôi. Riêng cho chữ bức trung đường lại khác. Bức trung đường được treo sau bàn thờ gia tiên hay nơi trang trọng nhất trong phòng khách. Bức trung đường thường chỉ ba, bốn chữ, thể hiện một tín niệm nào đó của chủ nhân, ví như: “Văn vũ trung hiếu”, “Kính như lai”, “Phúc Mãn đường”…Do vậy, những con chữ viết trên bức trung đường bao giờ cũng là lời ca tụng công đức, đề cao chí hướng hay ghi lại lời giáo huấn tổ tiên. Tự mình cho chữ, viết bức trung đường là khấu đầu trước một dòng họ. Một con người nổi tiếng như Huấn Cao, cúi đầu trước dòng họ bạn thì dòng họ đó phải nổi tiếng tài hoa, đức độ lắm lắm.

Như vậy, Huấn Cao cho chữ không nhiều, tuyệt nhiên không bao giờ ép mình viết câu đối cho dù vàng bạc hay quyền thế. Với sở nguyện của Quản ngục có được đôi câu đối của Huấn Cao lại càng không thể. Huấn Cao cho chữ nhưng nhất định không phải là câu đối, Nguyễn không nói nhưng theo logic, có thể lí giải như sau.

Thứ nhất, câu đối treo trong nhà dùng để ca ngợi đức độ, tài năng dòng họ hay chí khí, hoài bão của gia chủ. Người tặng câu đối phải hiểu tài năng, đức độ của người được tặng. Ở đây, Huấn Cao mới chỉ biết Quản ngục có thú chơi chữ, “biết giá người”, chừng ấy là chưa đủ.

Sinh thời, Huấn Cao chưa viết câu đối cho ai bao giờ. Nguyên mẫu Huấn Cao – Cao Bá Quát cũng vậy, lúc làm Giáo thụ ở phủ Quốc Oai, ông có viết đôi câu đối, tự nhạo, hài hước:

-         Nhà trống ba gian, một thầy, một cô, một chó cái.

-         Học trò dăm đứa, nửa người, nửa ngợm, nửa đười ươi.

Thứ hai, tặng câu đối cũng là khích lệ, gửi gắm niềm tin cho người được tặng. Viên quản ngục “đầu đã điểm hoa râm, râu đã ngả màu. Những đường nhăn nheo của bộ mặt tư lự…”, trên dưới năm mươi rồi, độ tuổi “tri thiên mệnh” rồi, “sự nghiệp” như vậy rồi, thử hỏi nên được tăng đôi câu đối gì đây? Nguyễn rất khéo khi giới thiệu quản ngục mới “Biết đọc vỡ nghĩa sách thánh hiền”, cho nên mới “sở nguyện” đôi câu đối chính tay Huấn Cao viết không có gì phải chê trách.

Phù hợp với Quản ngục, Huấn Cao viết bức châm. Về cách treo bức châm cũng giống như treo bức trung đường. Bức châm có thể là một bài thơ ngắn hàm ý sâu xa, tỷ như Xuân hiểu của Mạnh Hạo Nhiên, Cáo tật thị chúng của Mãn Giác thiền sư, Thượng sơn của Hồ Chí Minh…hay là lời khuyên của cổ nhân về đạo đức phẩm hạnh, Huấn Cao vừa để “không phụ một tấm lòng trong thiên hạ”, phù hợp với con người Quản ngục, lại vừa giữ được nguyên tắc sống của chính mình.

Quản ngục xin đôi câu đối, được bức châm nhưng không vì thế mà thất vọng, trái lại, ông hiểu ra sau lời khuyên của Huấn Cao, câu nói: “Kẻ mê muội này xin bái lĩnh” là lời khắc cốt ghi tâm chắc chắn  biến thành hành động.

Chữ người tử tù là một khối ngọc bích không tì vết. Tất cả các chi tiết, chữ nghĩa bổ sung, gắn kết logic, chặt chẽ. Để làm nổi bật cái tài viết chữ nhanh và đẹp của Huấn Cao, Nguyễn đã sử dụng thủ pháp “tá khách hình chủ”. Đó là lời thán phục lan truyền trong dân gian. Chữ đẹp không thiếu gì người viết được, song cho có hồn, mạnh mẽ, khoáng đạt thì được mấy người? Đời Đường cả ngàn nhà thơ nổi tiếng chỉ có “trên dưới chục người thành danh từ thư pháp”. Cái khoáng đạt, mạnh mẽ trong từng nét bút Huấn Cao được Nguyễn cài đặt bổ sung bằng các chi tiết: “Thầy có nghe thấy người ta đồn Huấn Cao, ngoài cái tài viết chữ tốt, lại còn có tài bẻ khóa và vượt ngục nữa không”; hay hành động dỗ cái gông nặng bảy, tám tạ…Rồi ngay cả Quản ngục cũng ý thức được: “Y cũng thừa hiểu những người chọc trời khuấy nước, đến trên đầu người ta, người ta cũng chẳng có biết ai nữa, huống chi cái thứ mình chỉ là một kẻ tiểu lại giữ tù”.

Bấy nhiêu thôi cũng đã rõ cái ý chí tự do, không chịu sống trong xã hội tù túng chật hẹp. Đọc những dòng Nguyễn miêu tả suy nghĩ của quản ngục, bất giác hình tượng Từ Hải hiển hiện trước mặt:

Chọc trời khuấy nước mặc dầu

Dọc ngang nào biết trên đầu có ai.

                                                               (Kiều – Nguyễn Du)

Chỉ có những người có sức khỏe, tài năng, tâm hồn phóng khoáng mới phóng được những con chữ “nhanh và đẹp”, để chúng trở thành “báu vật trên đời”.

Khắc họa Huấn Cao chỉ bằng mấy câu nói, vài cử chỉ mà vẫn lồng lộng một con người hiên ngang lẫm liệt, ung dung làm chủ ngục tù, lung linh vẻ đẹp thiên lương, minh chứng cho tài năng xây dựng nhân vật của Nguyễn.

Phải chăng thành công của Chữ người tử tù là sự cộng hưởng cái tâm, cái tài giữa nhân vật, nguyên mẫu nhân vật và tác giả?

Mặt khác, hấp dẫn của truyện không thể không nói đến cái tài sắp xếp các chi tiết đối lập, tương phản. Đó là đối lập giữa sở nguyện của Quản ngục với “khinh bạc đến điều” của Huấn Cao. Đối lập ngay trong cảnh cho chữ mà “xưa nay chưa từng thấy”. Người ta cho chữ khi tâm trạng thư thái, có rượu, có hoa nâng thêm cảm hứng, có mùi hương trầm gợi không khí trầm mặc, thanh tao…Còn đây, người đang phóng những con chữ “vuông lắm, đẹp lắm”, cổ lại mang gông, chân vướng xiềng trong gian buồng giam chật hẹp, ẩm ướt đầy phân chuột, phân gián. Rồi những hình ảnh tương phản giữa ánh sáng ngọn đuốc và bóng đêm, mùi mực thơm, tấm lụa trắng tinh với nền đất ẩm, tường đầy mạng nhện tô đậm ý nghĩa hiện thực và gợi cho người đọc liên tưởng mang tính biểu tượng sâu xa.

Một thành công khác của truyện không thể không nói đến là cách sử dụng từ ngữ. Trong truyện, hai lần Nguyễn dùng chữ “trời”, một lần dùng chữ “giời”. Chữ “giời” là tiếng địa phương của Nguyễn. Đây chắc chắn không phải là sự nhầm lẫn của tác giả hay của nhà in. Nhà văn chỉ sử dụng từ địa phương khi miêu tả văn hóa vùng miền, xây dựng nhân vật hay thể hiện tình cảm của mình. Ở đây,  cách dùng chữ “giời” thuộc khía cạnh thứ ba.

Để tạo không khí cổ xưa của truyện, Nguyễn chọn từ “phiến trát” thay cho “công văn”, “kiểng” thay cho “kẻng”, “thằng thập” thay cho “đội trưởng”…khéo léo dùng từ Hán – Việt: “tập bản đóng dấu son ti Niết”, bộ mặt tư lự, hay những ngữ gợi cảm hoặc tượng hình: “nền trời lấm tấm tinh tú”, “tiếng dội chó sủa ma”, “một ngôi sao chính vị muốn từ biệt vũ trụ”…

Từ chọn tình huống, kết cấu truyện, xây dựng nhân vật cho đến cách kể, cách dùng từ ngữ… Nguyễn rất thành công trong thông điệp gửi tới độc giả, đó là cái đẹp phải gắn liền với cái thiện, cái đẹp có thể nảy sinh trong cái xấu, môi trường xấu nhưng không bao giờ chung sống với cái xấu. Cái đẹp có sức mạnh cảm hóa, cái đẹp là bất tử. Huấn Cao nhận cái chết về thân xác nhưng tư tưởng, cảm xúc về cái đẹp là bất tử.

Quan điểm thẩm mĩ của Nguyễn hướng tới cái khác thường, cái phi thường: đẹp phải ở mức tuyệt mĩ, tài phải ở mức siêu phàm. Cái tuyệt mĩ, siêu phàm không phải thần thánh hóa, nó gắn chặt với đời thường, bởi Nguyễn biết “khơi mạch nguồn chưa ai khơi”, chắt lọc “thanh âm trong trẻo” trong bản đàn cuộc đời mà “nhạc luật hỗn loạn xô bồ”. Nguyễn tha thiết với đời, cổ vũ cho suộc đời tốt đẹp hơn -  dù ở thời khắc lịch sử nào – cũng đều bằng những trang viết tài hoa và trách nhiệm của người nghệ sĩ.

                                                                               Mùa hè 2018

                                                                     

CHÚC CON BẤT HẠNH VÀ GẶP THẬT NHIỀU ĐAU KHỔ

    

          John Roberts – Chánh án Tòa án Tối cao Hoa Kỳ từng tốt nghiệp đại học Harvard. Gần đây, ông có đến tham dự lễ tốt nghiệp trung học của cậu con trai, không phải với tư cách chánh án, mà là một phụ huynh. Bài phát biểu của ông ngày hôm ấy đã khiến tất cả mọi người sửng sốt rồi tán dương…

Ta rất lấy làm tiếc phải nói với các con một điều rằng, thời khắc vui vẻ nhất và thoải mái nhất trong cuộc đời của các con sắp trở thành quá khứ rồi….

Ta hy vọng con có thể nếm trải một chút mùi vị của sự phản bội, bởi chỉ có như vậy con mới có thể hiểu được tầm quan trọng của sự chân thành.

Xin lỗi phải nói thế này, nhưng ta hy vọng con cảm nhận được sự cô đơn hàng ngày, bởi chỉ có như vậy con mới hiểu được rằng bạn bè không phải là điều đương nhiên mà con cần phải giữ gìn.

          Từ lời nói mang đầy ngữ khí “khó nghe”, vị chánh án đã cho bọn trẻ một bài học quí giá khi đối diện với một xã hội phức tạp.

Ta hy vọng con có thể gặp xui xẻo một vài lần, bởi chỉ có như vậy con mới hiểu được ý nghĩa của may mắn trong đời, để con khiêm tốn hiểu rằng thành công mình có lẽ là nhờ vận may, và sự thất bại của người khác cũng không phải là đáng đời.

Ta hy vọng thi thoảng con bị người khác coi thường, chỉ có như vậy con mới hiểu được học cách tôn trọng và lắng nghe là quan trọng tới mức nào. Và ta cũng hy vọng con sẽ học được đủ đau đớn để học cách cảm thông.

Cho dù ta có hy vọng những điều này hay không thì thật ra sớm muộn gì nó cũng sẽ xảy ra trong cuộc sống của con. Con có thể tiếp thụ giáo huấn hoặc thu hoạch được gì trong đó hay không, đều dựa vào việc con có nhìn thấy những bài học trong khổ đau của mình hay không.”

Ông còn căn dặn lũ trẻ rằng, khi sang trường mới, hãy làm quen với những người “nhặt lá, xúc tuyết và dọn thùng rác”. Nhớ tên của mọi người, cười và gọi họ bằng tên của họ. Roberts biết rất nhiều học sinh nhà giàu nhưng không hề hư hỏng và ông mong lũ trẻ luôn giữ được những phẩm chất quý giá đó. Ông nói: “Lời khuyên của ta là: Đừng hành động như thể mình ở mâm trên.”

Tuy ngôn từ không mỹ miều, nhưng người cha ấy đã nói những lời từ tận đáy lòng, thức tỉnh những đứa trẻ mới lớn bớt sống “ảo tưởng” đi, đồng thời cũng nhắc nhở các bậc cha mẹ nên dạy con cách đối diện với khó khăn thay vì trốn tránh.

Đời người vốn có rất nhiều nỗi khổ, khi bạn thấy “học hành rất khổ”, “làm việc rất khổ”, “cuộc đời rất khổ”…, thì xin chúc mừng, bạn đã trưởng thành hơn rất nhiều người còn đang ngủ quên trong cái “bẫy ảo tưởng” đầy cám dỗ chưa thoát nổi để bước vào cuộc sống thực. Bởi vì, “khổ” là một điều tất yếu trong thế gian này.

                                                                                                                     Minh Ngọc

LẠI MỘT MÙA HÈ NỮA QUA ĐI

                   

          Lại  mùa hạ nữa qua đi

          Ai hay  phượng đỏ nở vì ngẩn ngơ

          Thân bàng ai khắc câu thơ

          Để ai thương nhớ đợi chờ ...một ai!

          Lá vàng  gió cuốn chơi vơi

          Lá khô xào xạc chân ai đêm hè,

          Bầy trâu tránh nắng bờ tre

          Nao lòng ai rộn tiếng ve gọi sầu.

          Chang  chang nắng đổ nhịp cầu,

          Ai đi ngày ấy mưa ngâu não nùng,

          Trời xanh in bóng dòng sông

          Mà sao ta cứ trong lòng mưa ngâu!

         

NHỮNG GÌ TA HIỂU

          Một ngọn núi lửa dù lớn đến đâu cũng không phun trào mãi được

          Một kì tích vinh quang rồi cũng mờ đi trong quên lãng tháng năm

          Một triệu người ta chưa hẳn tìm ra được một anh hùng

          Một sao Mai sáng xanh liệu có sáng bằng một đôi mắt ai lấp lánh?...

          Đừng tưởng rằng cái tôi của anh vĩnh hằng, cái tôi thần thánh

          Khuất phục thế nhân bằng mệnh lệnh quyền hành

          Quen với buồm căng lướt sóng biển bằng

          Mà quên mất dưới làn nước xanh luôn tiềm ẩn sóng thần, cá kiếm!...

          Đời chỉ đẹp khi ai xem địa vị tiền tài chỉ là phù phiếm

          Đi qua danh vọng tựa như cơn gió thoảng hư vô,

          Chỉ để lại tình yêu như ngọn sóng xô bờ

          Ngọn sóng ấy là hồn thơ, ngọn cờ, niềm tin yêu và nước mắt!

         

HOÀN CÔNG DÙNG NGƯỜI

                                                                                                     Quản Trọng

          Bảo Thúc Nha là cận thần thân tín của Tề Hoàn Công. Một lần đàm đạo về việc nước, Bảo Thúc Nha nói:

          - Nếu bệ hạ chỉ muốn cai trị một nước, dùng tôi là đủ, nhưng muốn thống trị Trung Hoa không ai tốt hơn Quản Trọng!

          Tề Hoàn Công từng biết Quản Trọng chỉ là một nhà buôn tầm thường, đi lính thì bỏ trốn, nói tóm lại, ông ta chưa thành công một việc nào cả. Hơn nữa, trước đây từng dưới trướng một người đối địch với mình, từng có ý định giết mình.

          Theo Bảo Thúc Nha, ưu điểm hàng đầu của Quản Trọng là thẳng thắn, hành động vì lợi ích của dân bất kể ai đang nắm quyền. Ông ta sẵn sàng chịu thất bại trong cuộc chiến nếu đó chỉ là một cuộc chiến tranh luận.

          Nể lời cân thần, Hoàn Công triệu kiến Quản Trọng. Qua vài buổi đàm đạo, Hoàn Công nhận ra những hạn chế của mình, thấy được Quản Trọng có tầm nhìn rộng lớn, kiến thức thâm sâu. Quản Trọng được tin dùng, từ đó nước Tề hưng thịnh, đứng đầu Ngũ Bá.

          Chủ trương của Quản Trọng là cai trị dân thuận theo nguyên tắc của Đạo gia. Ông dạy cho dân những điều sau này được biết đến như là đạo đức, chuẩn mực Nho giáo, đó là lễ nghi, chính trực, công bằng và danh dự. Quản Trọng nhận thức, vận dụng quan điểm của Lão Tử: “Triều đình tốt nhất là triều đình mà người dân cảm thấy họ ít bị cai trị nhất” vào quản trị đất nước. Các nguyên tắc quản lí đất nước của ông được truyền rộng khắp Trung Quốc, Khổng Tử cũng đã tiếp thu, phát triển đưa ra dạy học trò.

          Khi nằm trên gường bệnh, biết mình không qua khỏi, Quản Trọng vẫn cố sức can gián Hoàn Công không dùng một trong ba người là Khai Phương, Dịch Nha, Thụ Điêu thay mình. Theo ông, bề ngoài họ tỏ ra trung thành nhưng từng có hành vi đê tiện trong gia đình, như vậy còn kém trong “tu thân, tề gia” nói chi đến “bình thiên hạ”! Bỏ ngoài tai lời can gián của Quản Trọng, Hoàn Công tin dùng cả ba người ấy, phong cho cả ba làm tới chức Thượng thư.

          Quản Trọng mất, ba người Hoàn Công tin dùng làm phản. Họ nhốt Hoàn Công vào ngục, bỏ đói cho đến chết. Nước Tề suy thoái từ đó.

          Giai đoạn đầu trị quốc, Hoàn Công may mắn có được cận thần trung tín Bảo Thúc Nha. Ông ta giỏi mà lòng lại rộng, tiến cử Quản Trọng mà không sợ Quản Trọng nắm quyền thế lớn hơn mình. Bảo Thúc Nha vì chủ, Quản Trọng vì dân, có được hai người ấy nước Tề giàu mạnh là phải.

            “Trung ngôn nghịch nhĩ”, không phải lúc nào lời Quản Trọng cũng được Tề Hoàn Công nghe theo. Tiếc thay, lời nói lúc lâm chung của một con người vì dân vì nước lại bị Hoàn Công bỏ ngoài tai. Cái kết thảm của Hoàn Công, suy cho cùng là cái chết của cái tôi cố chấp.

BÀN TAY EM

                     
          Bàn tay em trong bàn tay tôi

          Sao ấm mềm thương yêu đến thế,

          Cuộc đời tôi bão giông dâu bể

          Trong tay em như trào lệ rưng rưng…

          Bàn tay em dệt nên cả mùa xuân

          Bức tranh em thêu, luống hoa trước cổng,

          Mướt vườn rau xanh, nụ cười tỏa nắng

          Bướm vàng bay theo giọng em ca.

          Đời có em như mùa xuân có hoa

          Như vầng trăng thu trong đêm hò hẹn,

          Viên phấn trắng mài mòn trên bảng

          Em bắc cầu tri thức qua sông.

          Bàn tay em ươm hạt, gieo trồng

          Hạt giống tâm hồn nở hoa nhân cách,

          Bàn tay em lật bao trang sách

          Lập phương lên bấy viên gạnh xây đời!...

          Bàn tay em mềm mại trong tay tôi

          Như thấu hiểu một cuộc đời dâu bể,

          Bàn tay em như bàn tay mẹ

          Dệt mùa xuân… mà nhỏ bé trong tôi!